Szwecja-rynek drzewny

Jeszcze na początku XX wieku rolnicza Szwecja była jednym z najuboższych krajów Europy. Późniejszy, szybki proces uprzemysłowienia zawdzięcza bogatym złożom rudy żelaza, lasom i ogromnym zasobom energii wodnej. Przede wszystkim jednak ludziom, którzy potrafili spożytkować te bogactwa naturalne dla dobra swojego kraju. Dziś Szwecja jest jednym z najbogatszych krajów świata, nowoczesnym i wysoko uprzemysłowionym. Tak szybki przeskok wymagał sporej dozy codziennego patriotyzmu i szerszej perspektywy w działaniach ludzi, obojętnie czy było się zatrudnionym, właścicielem fabryki, czy politykiem kształtującym warunki dla rozwoju przedsiębiorstw.
Godna podziwu jest kreatywność szwedzkich inżynierów z przełomu XIX i XX wieku, którym świat zawdzięcza urządzenia do dziś traktowane jako niezbędne. Łożysko kulkowe — Sven Wingquist (1876-1953), lodówka Baltzar von Platen (1898-1984), czy klucz, w Polsce zwany z jakiegoś powodu francuskim – Johan Petter Johansson (1853-1943), to tylko parę przykładów. Mimo powszechnego używania tych urządzeń, ich szwedzkie pochodzenie jest mało znane. W oficjalnych, szwedzkich publikacjach wyraża się czasem obawę, że wyliczanie szwedzkich odkryć i wynalazków brzmi jak „nacjonalistyczne przechwałki”.
Szwecja pozostawała krajem neutralnym w obu wojnach światowych. Stwarzało to wyjątkowo korzystną sytuację dla szwedzkiego przemysłu, zarówno w trakcie wojny jak i w okresach odbudowy zniszczeń wojennych. Lata 1945-1975 cechuje więc bardzo wysoki wzrost gospodarczy i konkurencyjność produkcji przemysłowej na rynkach zagranicznych. Od drugiej połowy lat 70. PNB na jednego mieszkańca spada jednak poniżej średniego poziomu państw OECD.

Źródło: Swedish Forest Industries Federation

Błędna polityka finansowa socjaldemokratycznego rządu w drugiej połowie lat 80-tych doprowadziła do zachwiania równowagi makroekonomicznej. Cyniczna spekulacja banków, zwłaszcza państwowego banku Nordbanken (obecnie Nordea) doprowadziła do załamania się systemu finansowego na początku lat 90-tych. Oprocentowanie kredytów osiągnęło poziom 500%!. Rząd nie chcąc dopuścić do bankructwa banków przekazał im setki miliardów koron, pieniędzy podatników. Szwecję dotknęła najpoważniejsza od lat 30-tych recesja gospodarcza.
Daleko idący program naprawczy, przeprowadzony przez rząd prawicowy, przyniósł w roku 1994 wzrost PKB o przeszło 10%, a w roku 1998 odnotowano nadwyżkę PKB w wysokości 2,5%. Taki sukces nie ma sobie równych wśród krajów OECD.
Umacnianiu się budżetu towarzyszyła znaczna poprawa wszystkich wskaźników makroekonomicznych. Obniżały się długoterminowe stopy procentowe, zredukowano kurs euro, inflacja utrzymuje się na niskim, stabilnym poziomie, wzrosła wydajność pracy i wielkość produkcji przemysłowej. Największe osiągnięcia eksportowe odnotowano w branżach zaawansowanych technologicznie, takich jak telekomunikacja czy farmaceutyki. W latach 1990-1997 wydajność pracy w przemysłach, których podstawę stanowią badania naukowe, wzrosła o 60%, a w przemysłach kapitałochłonnych o 40%.
Udział sektora państwowego jest dominujący w szwedzkiej gospodarce. Państwo jest jedynym właścicielem lub zachowuje pakiet kontrolny w bardzo wielu przedsiębiorstwach, w różnych gałęziach przemysłu. W wielu branżach państwo zachowuje monopol, np. handel alkoholem, handel lekami (apteki) oraz gry hazardowe. Takie gałęzie jak przemysł energetyczny, wydobywczy, leśny, zbrojeniowy są również zdominowane przez państwowego właściciela. Roczny obrót państwowych przedsiębiorstw dochodzi do 300 miliardów koron (2003r). Najwięksi szwedzcy tzw. inwestorzy w Polsce, Vattenfall, Telia, Nordea i.in. to przedsiębiorstwa państwowe lub kontrolowane przez państwo. Należy tu pamiętać, że tego typu firmy, oprócz celów ekonomicznych mają też zawsze cele polityczne.
Poza sektorem państwowym występuje duża koncentracja produkcji i kapitału w wielu spółkach o powiązaniach międzynarodowych. 20 największych spółek, między innymi AGA, ASTRA, Electrolux, Ericsson, Pharmacia, Volvo i SCA, odpowiadają za blisko połowę szwedzkiego eksportu.
Udział prac badawczo-rozwojowych w sektorze produkcji przemysłowej sytuuje Szwecję w światowej czołówce. 20 dużych spółek przeznacza na te cele około 80% łącznej sumy wydatków.
Duży udział w eksporcie stanowią tradycyjnie silne gałęzie przemysłu (np. przemysł papierniczy czy metalurgia żelaza), ale Szwecja liczy się także jako dostawca zaawansowanych technologicznie urządzeń telekomunikacyjnych, farmaceutyków i specjalistycznych maszyn i pojazdów silnikowych.
W latach 1986-1990, kiedy szwedzkie spółki przystosowywały się do wymagań rynkowych europejskiej wspólnoty, aż 80% środków, wydatkowanych na zagraniczne inwestycje bezpośrednie, ulokowano w krajach UE. Od roku 1990 bilans tych inwestycji jest dodatni
Szwecja jest obszarowo krajem prawie 1,5 krotnie większym od Polski i zamieszkałym przez około 9 mln mieszkańców, z czego 30 % skupionych jest w trzech aglomeracjach: Sztokholmie, Göteborgu i Malmö. Ośrodki te spełniają również rolę głównych centrów gospodarczych Szwecji. Tam mają swoje siedziby największe przedsiębiorstwa szwedzkie i międzynarodowe, tam też podejmowane są najważniejsze decyzje gospodarcze. W praktyce większość aktywności gospodarczej Szwecji koncentruje się w kierunku południowym od Sztokholmu, ze względu na ułatwioną logistykę, warunki klimatyczne oraz istniejące połączenia międzynarodowe.
Tradycyjnie szwedzka gospodarka należała do najbardziej otwartych na współpracę międzynarodową. Świadczy o tym chociażby fakt konieczności podniesienia niektórych stawek taryfy celnej po wstąpieniu Szwecji do Unii Europejskiej (1995 r.), co spowodowało wzrost o ok. 1% średniej stawki importowej w stosunku do stawki z przed akcesji.

Źródło: Swedish Forest Industries Federation

Szwecja jest rynkiem w dużym stopniu uzależnionym od importu, który wynosi per capita ok. 7,5 tys. USD. Wartość eksportu Szwecji jest wyższa o ok. 30% od jej importu, tak więc Szwecja notuje nadwyżkę bilansu obrotów handlu zagranicznego (nadwyżka ta występuje rokrocznie od 1983 r.).

Źródło: Swedish Forest Industries Federation

Szwecja jest chyba najbardziej urozmaiconym krajem Europy, zarówno pod względem klimatycznym, krajobrazowym oraz kulturowym. Odległość między Kiruną na północy, a Malmo w południowej Szwecji jest mniej więcej taka sama jak między Warszawą, a Sycylią. Różnice pomiędzy regionami są równie duże — od wysoko uprzemysłowionych terenów południowej i środkowej Szwecji, po niemal dziewiczą północ, zamieszkałą przez jedynych „Indian” Europy, hodowców reniferów — Lapończyków. Mimo tych ogromnych różnic zdołano w Szwecji wypracować stabilną i efektywną administrację państwową i lokalną.

Źródło: Swedish Forest Industries Federation

Podział administracyjny Szwecji nie odbiega zbytnio od systemu polskiego. Szwecja podobnie jak Polska jest podzielona na województwa (län) oraz gminy (kommun). Obecnie jest w Szwecji 21 województw oraz 290 gmin. Najmłodszą gminą jest Knivsta, która odłączyła się od gminy Uppsala w 2003 roku
Szwecja ma duże zasoby lasów iglastych, rudy żelaza, uranu i innych minerałów. Ruda żelaza, pozyskiwana w kopalniach mieszczących się daleko na północy, trafia przede wszystkim na rynki zagraniczne. Lasy świerkowe i sosnowe dostarczają surowca przemysłowi drzewnemu i papierniczemu. Lasy iglaste i mieszane (buk, dąb, grab, sosna, świerk) stanowią ok. 60% powierzchni kraju

Struktura własności lasów:
51% – własność prywatna, osoby fizyczne,
25% – własność prywatna, spółki akcyjne,
6% – pozostali prywatni właściciele,
8% – własność państwowa,
1% – pozostali właściciele publiczni.

Przemysł leśny

Już od ponad 150 lat przemysł leśny stanowi jedną z najważniejszych gałęzi ekonomii szwedzkiej. Stało się tak dzięki znaczącemu zalesieniu powierzchni Szwecji. Do dzisiaj Szwecja jest jednym z największych na świecie producentów papieru. Szwedzkie firmy, takie jak Stora Enso czy Svenska Cellulosa, bazują na najnowocześniejszych technologiach i przestrzegają długoterminowych planów utrzymania zalesienia Szwecji na odpowiednim poziomie. W Szwecji w przemyśle leśnym działa ponad 63 tysiące spółek które zatrudniają ponad 2,4 miliony pracowników. Stanowi to bardzo duży udział w stosunku do 9 milionów mieszkańców Szwecji. Unia Europejska jest największym rynkiem zbytu dla szwedzkiego sektora leśnego. Niemcy, Francja czy Wielka Brytania są głównymi odbiorcami produktów szwedzkiego sektora leśnego. Szwecja jest czwartym na Świecie dostawcą papieru, trzecim eksporterem miazgi drzewnej i drugim co do wielkości dostawcą tarcicy. Jedno stanowisko pracy w szwedzkim sektorze leśnym tworzy dalej dwa stanowiska pracy u poddostawców w sektorach takich jak przemysł maszynowy, budowlany czy transportowy lub usług IT.

•  26% ludności Szwecji zatrudnionych jest w sektorze leśnym.
•  33% szwedzkich nowych inwestycji wykonywane jest w sektorze leśnym
•  23% produkcji szwedzkiego sektora przemysłowego jest wykonywane w sektorze leśnym

Dane te pomagają uzmysłowić jak wielką „potęgą leśną’ jest Szwecja. Ilość dostępnego drewna na osobę w Szwecji i Finlandii (per capita) jest znacząco wyższa niż w innych europejskich krajach. Daje to bardzo duże możliwości rozwoju sektora leśnego w tych krajach.

Źródło: Swedish Forest Industries Federation

Ale nie tylko pozytywne objawy występują w szwedzkim sektorze leśnym. Lasy te narażone są na różnego rodzaju klęski niezależne od człowieka i bardzo trudne do przewidzenia. W styczniu 2005 roku nad Szwecją przeszedł huragan który powalił tysiące drzew. Nawałnica ta była najgwałtowniejsza od stu lat. Nowoczesna gospodarka leśna Szwecji ugięła się pod naporem wiatru który pustoszył gęsto zalesione obszary. W tych dniach huragan spowodował katastrofalne zniszczenia w lasach południowej Szwecji (Gotlandii). Prędkość wiatru dochodziła do 40 m/s. Zagładzie uległy drzewostany na łącznej powierzchni ponad 160 tysięcy hektarów. Według szacunków zniszczeniu uległo 69,7 mln. metrów sześciennych drewna ogółem Sytuacja ta spowodowała że powstała duża podaż taniego surowca na rynku. Jednocześnie zakłady przerabiające surowiec wysokiej jakości odczuły jego brak co w dalszej kolejności spowodowało wzrost cen tego surowca na rynku. Możliwości magazynowania drewna w suszarniach zostały wykorzystane do maximum, sprzedaż zaś surowego produktu przerobu tartacznego była ograniczona co powodowało spadek cen zbytu a w konsekwencji obniżało to rentowność zakładów przerobu drewna. Pomimo dużej pomocy rządu gwarantującej kredyty, pomoc przy wywozie drewna z lasu, obniżenie cen oleju napędowego do maszyn leśnych, budowę dróg leśnych czy redukcje zobowiązań podatkowych najbardziej klęskę tą odczuły prywatne zakłady sektora leśnego w Gotlandii.

Tabela: Szwedzki eksport sektora leśnego. ( w mln. koron szwedzkich)

Źródło: Statistics Sweden

Tabela: Szwedzki import sektora leśnego. ( w mln. koron szwedzkich)

Żródło: Statistics Sweden

Przemysł drzewno-celulozowy Szwecji jest doskonale rozwinięty. Istnieje duża liczba specjalistycznych zakładów zajmujących się mechanicznym i chemicznym przerobem drewna. Drewno przetworzone wykorzystywane jest następnie do produkcji mebli, okien drzwi oraz podłóg. Znany na Świecie skandynawski styl wzornictwa meblowego charakteryzujący się surowym wyglądem, jasną kolorystyką, ekologicznym wykończeniem powierzchni podbija coraz to nowsze rynki zbytu. Meble te produkowane są z dużym udziałem drewna litego. Szwedzkie podłogi, panele też mają swoją renomę. Produkcja celulozy i papieru w Szwecji zajmuję bardzo duży udział w produkcji przemysłu ogółem. Szwecja jest liderem na rynku papierniczym.
Hodowla lasu, pielęgnacja, pozyskanie surowca drzewnego oraz transport do miejsca przeznaczenia dają zatrudnienie tysiącom pracowników. Jest to bardzo rozbudowana gałąź szwedzkiego sektora leśnego. Osobnym ale jakże ważnym tematem jest produkcja maszyn i urządzeń dla sektora leśnego która od lat w Szwecji jest na wysokim poziomie. Firmy zajmujące się pozyskaniem drewna oraz jego transportem zajmują także bardzo ważną rolę w całym tym systemie
Konsumpcja drewna w Szwecji jest bardzo wysoka. Kraj który posiada tak duże zasoby drewna, bardzo dużo drewna wykorzystuje w swoim życiu codziennym. Ponad 6 milionów metrów sześciennych drewna zużyli Szwedzi w zeszłym roku.
Najwięcej zużyto do produkcji opakowań, elementów impregnowanych następnie w budownictwie, przy remontach i naprawach a także do produkcji podłóg, mebli, okien i drzwi. Można zaryzykować stwierdzenie iż przeciętny mieszkaniec Szwecji wykorzystuje drewno w swoim życiu w dużym zakresie.
Szwedzka gospodarka leśna pomimo przeróżnych kłopotów rozwija się bardzo intensywnie. Właściciele lasów, przedsiębiorcy zajmujący się przerobem drewna, papiernie i inne firmy zajmujące się obróbką drewna od lat zgodnie ze sobą współpracują ponieważ wiedzą że są na siebie skazani w procesie wykorzystania dobra naturalnego Szwecji jakim są lasy. Rzeczowe i profesjonalne podejście szeregowych pracowników oraz właścicieli i kadry zarządzającej owocuje bardzo dobrymi efektami ekonomicznymi w sektorze leśnym. Daje to przykład iż pomimo różnych zawirowań na rynku drzewnym profesjonalnie zarządzane zakłady są w stanie stawić czoła konkurencji i nie stracić pozycji lidera. Wiele wniosków można wyciągnąć z tego rynku dla polskiego sektora drzewnego. Od lat trwające spory z Lasami Państwowymi na temat sposobu sprzedaży drewna, konflikty między poszczególnymi zakładami przerobu drewna powodują że polski przemysł drzewny zamiast iść do przodu stoi w miejscu. Może warto brać przykład z sąsiadów nie tak dalekich i wdrażać sprawdzone profesjonalne systemy działania w sektorze drzewnym. Z pewnością nie zaszkodzi to, a gdyby dzięki temu udało się cos zmienić w polskiej branży drzewnej warto próbować.

Paweł Kierasiński.